This page is originally located at the following URL:

https://dbgazette.tripod.com/printables/vol16no2_page1_in-out.html

IN BA KAMO, O KAMI AN OUT?

                NAKA-IMOD na tabi kamo sin nagsasagka sa Buco pa-Kapangihan na may kilik na bata sa wala, may inkakabit sa too, may sipit na payong, may uto pa na bayong?

                Pawot pag-imodon.  Pero on close-up nagkukuru-kanta pa ogaring!

                Irog son an sitwasyon san sayo na inisyatiba sa ato bongto – ini na Barangay Tourism.  Apesar san mga limitasyon, nagdudurudaginot pa man gihapon magkiwa.  Maski na ngani may mga nagsasarabrag sin lapok, duruderetso lang an pag-unhan.  Pa-otso-otso pa!

                Batogon ta uli sa batog.  Flashback.

                Disyembre 23, 2003 – Nagkanhi si Mr. Mario Villanueva, Tourism Officer san Marikina City, para i-introducir an concepto san Barangay Tourism.  Naka-porma an Bulusan sin 7 na cluster san Barangay; nahimo na pilot an cluster san Salvacion-San Rafael-San Roque.

                Enero 17, 2004 – Primero na meeting san pilot cluster.  Naiboses an plano sin pagtindog sin Travel Mart sa Crossing san Bulusan Lake.  Sumunod dine an pira kabeses na pakibagat sa tagsadiri san ingod, si Mr. Norberto Fresado Olayres.

                Enero 18, 2004 – Inbaragat an mga interesado mag-apply bilang Tour Guides nan Tourist Police san pilot cluster.

                Enero 19, 2004 – Meeting pa san mga opisyales san cluster.

                Enero 30, 2004 – Nagkamay-on sin exhibits sin raw materials nan produkto san pilot cluster sa San Roque Elementary School.  Meeting san cluster kon diin presente an representante san LGU: si Hon. Eugenio Regalario, SB Member; Mr. Tam Belleza, Municipal Tourism Officer; Mr. Albino Españo, Municipal Planning Assistant; nan Mr. Roswel Ramos, Engineering Assistant.

                Marso 1, 2004 – Bunaba an Executive Order No. 02 na nag-eestablizar san reglamento manonongod sa pagcrear san Pilot Bulusan Barangay Tourism/Ecotourism Council (PBBTEC).

                Marso 13 nan 24, 2004 – Mga meeting pa san cluster

                Marso 28, 2004 – Binatogan an patrabaho san Travel Mart.

                Abril 10 nan 15, 2004 – Mga meeting pa san cluster

                Mahapot naman kita: nano kay Tourism/Ecotourism an ato konsepto?  Pag sinabi ta pan-o na tourism, bongga bagaw an dating, pareho san Boracay o kaya Baguio o Tagaytay.  Dapat may mga primera klase na facilidades: mahimo kita sin mga hotel, mga restaurant, iba-ibang klase sin sports, nan dapat may harani na airport o kaya pier.

                An ecotourism sayo na klase man san turismo pero simple lang an dating, kon nano an oyon, hingayadon lang, malinig, maaliwalas, maayos.  Natural.  Comfortable na sa mga turista/bisita, pagbuhay pa san komunidad.  Mao ine an bagay sa ato sa Bulusan.

                Posible sa mga maabot na panahon, magkamay-on man kita sin mga bongga na facilidades, di puede naman kita sa tourism.  Kaya safe lang kita sa Tourism/Ecotourism.

                Sa English, “Ecotourism or ecological tourism is a form of sustainable tourism within a natural and cultural heritage area where community participation, protection and management of natural resources, culture and indigenous knowledge and practices, environmental education and ethics as well as economic benefits are fostered and pursued for the enrichment of host communities and the satisfaction of visitors.”

                Maiimod ta, na ini na PBBTEC sayo man na konkreto na kasimbagan sa operating guidelines san Executive Order No. 111 na pinirmahan ni Pres. Joseph Estrada san taon 1999 pa, “Establishing the Guidelines for Ecotourism Development in the Philippines.”

                “…SECTION 9. National Ecotourism Program.

9.1.               A National Ecotourism Program shall be developed pursuant to the National Ecotourism Strategy which shall encompass the following:

9.1.1.           development, management and protection of identified ecotourism sites;

9.1.2.           product development and enhancement;

9.1.3.           accreditation;

9.1.4.           investment promotion; and

9.1.5.           support programs for community stewardship and livelihood development…”

Maski  sa sayo lamang sini na 5 na area, makasolod an PBBTEC, tama na.

Para sa kaaraman san intero, an Bulusan Volcano (Natural Park), kon diin sakop an Bulusan Lake, nakaopod sa listahan sin 32 Key Ecotourism Sites sa bilog na Pilipinas.  Kaso, aram ta man na may iba na ahensya an gobyerno na nangataman sin sayo na protected area, an DENR-PAMB.  Maski na ngani an pagmanejar san Bulusan Lake area hinatag para mientras sa LGU san Bulusan, diri man puede magsolod doon an PBBTEC.  Kaya naisip ta na dini na hamok kita sa luwas.  Pero an sayo na katuyuhan oyon man: an makadanon sa pagpreserbar nan pagconservar san ato natural park.

                An Travel Mart sayo na struktura na temporaryo para hamok maakomodar an mga primero na inmamaw-ot san PBBTEC, sa paagi san BalayBuhay sa Barangay Enterprise – an makabatog magpadalagan sin community-based ecotourism sa paagi sin pagcrear sin economic activity na makadagdag pagkabuhay san mga interesado na miembro san pilot cluster.  Sa 5x14 metros na kadako san Travel Mart, an makasolod: display area sin mga produkto san cluster, saday na kapihan/ristoran, saday na oficina na puede ser magserbe man bilang Visitor’s and Ecotourism Information Center.

                An gahoy sini na Travel Mart na ini Balay Buhay.  Nakahudam temporaryo sin saday na puesto nan naka-paaram maggamit san piliw san tinampo.

                Sa inisyatiba san 3 na barangay, nag-avail sira sa kanira AIP (Annual Investment Plan) sin tig-P10,000 o bale P30,000.  Kadaghanan san labor sa paagi sin bayanihan.  An iba na lokal na materyales, dinonar nan pinahudam san mga miembro san cluster.

                Himo sa indigenous materials (coco lumber, patong, anahaw, lubid na abaka, amakan, rattan, balagon, lokal na bato) nan diyo na semento, may burubalkon ini na open bilang extension san kapihan.  Sa sirong san display area, may washroom na panlalaki nan pambabaye, naka-tile, de-flush an toilet bowl.

                Nasa long-range plan san PBBTEC an makahimo sin duru-dako na complex sa solod sin una hectaria na espasyo para sa convention center, health-and-aromatic spa, mga opat na family-friendly accommodation, walo na kiosko, nursery/herbarium, butterfly garden, parking space, stable para sa 6 na kabayo for horseback-riding to the lake, wallowing area for carabaos for the carabao-drawn carts.

                An mga structures karabit-kabit sa paagi sin boardwalk para dire maraot an mga endemic na tanom nan libre man makaagi-agi an mga saragday na hayop sa sirong.

                Plano san cluster mag-LUAU party sa opening day.  At the same time, fund-raising campaign. An problema: paano maka-opening day kon dire pa bilog an Balay Buhay? Sa ristoran, mangaipo sin kalan, ref, coffee maker o kaya thermos, mga gamit sa kusina nan mga gamit sa lamesa, electric fan.  Sa oficina, mangaipo man maski patong na sala set, maski manual na typewriter, mga office supplies, atbp.

                Maski na ngani sabihon ta na proyekto ini san 3 na barangay, inisyatiba ini san Bulusan, sa ngaran san Bulusan.

                Basi puede man manawagan sa mga Bulusanon na puede magboluntaryo magheras san kanira katigayonan para mapunuan an kakulangan sa Balay Buhay, maski second-hand basta mayad pa an serbisyo?

                Kon an 5 na tinapay nan 2 na isda, na hale sa nagkapira na nagdonar sine, nahimo na makabusog sa pira ka-ribo na katawohan, an involvement pa kaya san kada Bulusanon an dire makapalawig sine na Barangay Tourism sa Bulusan hanggan sa masunod na henerasyon?

                Mga instrumento man hamok kita san Mahal na Diyos para sa Kaniya plano sin kadianesan dine sa kinaban.  Sa paagi sin mga alternatibo nan inisyatiba, mamantener ta man logod nan dire na madagdagan an pagraot san pagka-natural san hinimo niya na kagayonan san ato kapalibutan.

Vol. XVI No.2 (March  - April 2004)

Copyright © 2003 - 2004 Damayan-Buluseño Gazette Online Edition  |  All Rights Reserved